Depresja to poważne zaburzenie psychiczne charakteryzujące się długotrwałym obniżeniem nastroju, utratą zainteresowań i przyjemności z codziennych aktywności. Objawy depresji obejmują uczucie smutku, bezradności, zmęczenia, zaburzenia snu i apetytu oraz trudności z koncentracją. W Polsce problem ten dotyka około 1,5 miliona osób, co czyni go jednym z najczęstszych zaburzeń psychicznych.
Zaburzenia nastroju obejmują szeroki spektrum stanów, w tym depresję jednobiegunową, zaburzenia dwubiegunowe, dysthymię oraz epizodyczne zaburzenia depresyjne. Każdy typ wymaga indywidualnego podejścia terapeutycznego i odpowiedniego doboru farmakoterapii przez specjalistę psychiatrę.
W polskich aptekach dostępne są różne grupy leków przeciwdepresyjnych, które różnią się mechanizmem działania i profilem bezpieczeństwa:
Leki przeciwdepresyjne są wskazane w leczeniu epizodów depresyjnych o różnym nasileniu, zaburzeń lękowych, niektórych zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych oraz chronicznych zespołów bólowych. Decyzję o farmakoterapii zawsze podejmuje lekarz psychiatra po dokładnej diagnostyce.
Najczęstsze działania niepożądane to nudności, suchość w ustach, zawroty głowy, zaburzenia snu i zmiany apetytu. SSRI są generalnie lepiej tolerowane niż starsze trójcykliczne preparaty. Ważne jest systematyczne przyjmowanie leków zgodnie z zaleceniami lekarza.
Zaburzenia lękowe manifestują się nadmiernym, niewspółmiernym do sytuacji uczuciem lęku i niepokoju. Objawy fizyczne obejmują przyspieszone bicie serca, pocenie się, drżenie, duszność i napięcie mięśniowe. Pacjenci często doświadczają również objawów psychicznych jak obawy, katastroficzne myślenie i unikanie określonych sytuacji.
Do głównych typów zaburzeń lękowych należą uogólnione zaburzenie lękowe, zaburzenie paniki z agorafobią lub bez niej, fobie specyficzne oraz zaburzenie lęku społecznego. Każdy rodzaj wymaga zindywidualizowanego podejścia terapeutycznego.
W Polsce dostępne są różne grupy leków przeciwlękowych na receptę:
Benzodiazepiny mogą prowadzić do uzależnienia przy długotrwałym stosowaniu i nie powinny być łączone z alkoholem. Beta-blokery są przeciwwskazane u osób z astmą i niektórymi chorobami serca. Wszelkie leki anksjolityczne wymagają nadzoru lekarskiego i stopniowego odstawiania po zakończeniu terapii.
Schizofrenia to przewlekłe zaburzenie psychiczne charakteryzujące się zaburzeniami myślenia, percepcji oraz funkcjonowania społecznego. Choroba dotyka około 1% populacji i wymaga długotrwałego leczenia farmakologicznego oraz wsparcia psychoterapeutycznego.
Objawy schizofrenii dzielą się na dwie główne kategorie. Objawy pozytywne obejmują urojenia, halucynacje, zaburzenia myślenia oraz zachowania dezorganizowane. Objawy negatywne to spłycenie afektu, alogia, awolia oraz anhedonia, które znacząco wpływają na jakość życia pacjenta.
Podstawą terapii są leki przeciwpsychotyczne. Neuroleptyki typowe, takie jak haloperydol czy chlorpromazyna, skutecznie kontrolują objawy pozytywne, ale mogą powodować objawy pozapiramidowe. Neuroleptyki atypowe, w tym risperidon, olanzapina czy kwetiapina, charakteryzują się lepszym profilem tolerancji i skutecznością względem objawów negatywnych.
Preparaty długodziałające w iniekcjach domięśniowych znacząco poprawiają przestrzeganie zaleceń terapeutycznych. Mechanizm działania neuroleptyków opiera się głównie na blokowaniu receptorów dopaminowych D2 w mózgu.
Regularne monitorowanie terapii obejmuje:
Choroba afektywna dwubiegunowa to przewlekłe zaburzenie nastroju charakteryzujące się występowaniem epizodów manii lub hipomanii oraz epizodów depresyjnych. Dotyka około 2-3% populacji i wymaga długotrwałego leczenia stabilizującego nastrój.
Faza manii objawia się podwyższonym nastrojem, zwiększoną aktywnością, zmniejszoną potrzebą snu oraz ryzykownym zachowaniem. Faza depresji charakteryzuje się obniżonym nastrojem, apatią, zaburzeniami snu oraz myślami samobójczymi. Okresy remisji mogą trwać miesiące lub lata.
Sole litu pozostają złotym standardem w stabilizacji nastroju, szczególnie skuteczne w profilaktyce epizodów manii. Wymagają regularnej kontroli stężenia we krwi ze względu na wąskie okno terapeutyczne.
Leki przeciwpadaczkowe jako normotymiki obejmują:
Kontrola poziomu leków we krwi jest niezbędna dla zapewnienia skuteczności i bezpieczeństwa terapii, szczególnie w przypadku litu i walproinianu sodu.
ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder) to neurologiczne zaburzenie rozwojowe charakteryzujące się przewlekłymi problemami z uwagą, nadaktywnością i impulsywnością. Zespół nadpobudliwości psychoruchowej dotyka około 3-7% populacji dziecięcej w Polsce i może utrzymywać się do wieku dorosłego.
U dzieci ADHD objawia się trudnościami w koncentracji, nadmierną ruchliwością, problemami z wykonywaniem poleceń i kontrolą impulsów. U dorosłych symptomy często przekształcają się w problemy organizacyjne, trudności w zarządzaniu czasem, zapominanie o obowiązkach oraz problemy w relacjach interpersonalnych.
W leczeniu ADHD stosuje się głównie:
Zasady bezpiecznego stosowania obejmują regularne monitorowanie wzrostu u dzieci, kontrolę ciśnienia tętniczego oraz ocenę skuteczności terapii przez specjalistę psychiatrę lub neurologa dziecięcego.
Bezsenność można klasyfikować jako ostrą (krótkotrwałą) lub przewlekłą, oraz jako pierwotną lub wtórną względem innych schorzeń. Problemy ze snem dotykają około 30% populacji polskiej i znacząco wpływają na jakość życia oraz funkcjonowanie w ciągu dnia.
W farmakoterapii bezsenności stosuje się:
Kluczowe znaczenie ma przestrzeganie higieny snu: regularne godziny kładzenia się spać, unikanie kofeiny przed snem oraz ograniczenie ekspozycji na światło niebieskie. Długotrwałe stosowanie leków nasennych może prowadzić do uzależnienia, dlatego terapia powinna być prowadzona pod nadzorem lekarza z okresową oceną konieczności kontynuowania leczenia.
