Cukrzyca to przewlekła choroba metaboliczna charakteryzująca się podwyższonym poziomem glukozy we krwi. Mechanizm powstawania polega na zaburzeniach produkcji lub działania insuliny - hormonu odpowiedzialnego za transport glukozy do komórek organizmu.
Cukrzyca typu 1 to choroba autoimmunologiczna, w której układ odpornościowy niszczy komórki beta trzustki produkujące insulinę. Najczęściej rozwija się w dzieciństwie lub młodości i wymaga całożyciowego podawania insuliny.
Stanowi około 90% wszystkich przypadków cukrzycy. Główne czynniki ryzyka to otyłość, brak aktywności fizycznej, predyspozycje genetyczne oraz wiek powyżej 45 lat. Charakteryzuje się insulinoopornością i stopniowym zmniejszaniem produkcji insuliny.
Rozwija się podczas ciąży i może prowadzić do powikłań zarówno u matki, jak i dziecka, włączając nadmierną masę urodzeniową płodu oraz zwiększone ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2 w przyszłości.
W Polsce na cukrzycę choruje około 2,5 miliona osób. Nieleczona choroba może prowadzić do poważnych powikłań:
Cukrzyca typu 1 rozwija się gwałtownie, z objawami takimi jak intensywne pragnienie, częste oddawanie moczu, gwałtowna utrata masy ciała oraz zmęczenie. Cukrzyca typu 2 może przebiegać bezobjawowo przez lata, a pierwsze sygnały to stopniowo narastające pragnienie, częstsze infekcje oraz powolne gojenie ran.
Wizytę lekarską należy umówić przy wystąpieniu klasycznych objawów cukrzycy lub w przypadku występowania czynników ryzyka. Szczególnie istotne jest to u osób po 45. roku życia, z nadwagą lub obciążeniem rodzinnym.
Podstawowe testy diagnostyczne obejmują pomiar glukozy na czczo (norma poniżej 100 mg/dl) oraz doustny test tolerancji glukozy. Hemoglobina glikowana HbA1c odzwierciedla średni poziom glukozy z ostatnich 2-3 miesięcy, przy czym wartości poniżej 5,7% są uznawane za prawidłowe.
Samokontrola poziomu cukru we krwi za pomocą glukometrów domowych pozwala na bieżące monitorowanie choroby. Regularne badania kontrolne powinny obejmować:
Insulina stanowi podstawowy lek w leczeniu cukrzycy typu 1 oraz zaawansowanej cukrzycy typu 2. W Polsce dostępne są różne rodzaje insulin dostosowane do indywidualnych potrzeb pacjentów. Insulina krótkodziałająca (np. Actrapid, Humulin R) działa szybko i jest stosowana przed posiłkami. Insulina o działaniu przedłużonym (np. Lantus, Levemir) zapewnia stałe stężenie przez 24 godziny. Insuliny mieszane łączą działanie szybkie i przedłużone w jednym preparacie.
Metformina pozostaje lekiem pierwszego wyboru w terapii cukrzycy typu 2. Zmniejsza produkcję glukozy przez wątrobę i poprawia wrażliwość tkanek na insulinę. Pochodne sulfonylomocznika, takie jak gliklazyd czy glimepiryd, stymulują wydzielanie insuliny przez trzustkę. Nowoczesne terapie obejmują inhibitory DPP-4 (sitagliptyna, wildagliptyna), które regulują poziom cukru po posiłkach bez ryzyka hipoglikemii.
Agoniści receptora GLP-1, w tym liraglutyd i semaglutyd, nie tylko obniżają glikemię, ale również wspomagają redukcję masy ciała. Inhibitory SGLT-2 (empagliflozyna, dapagliflozyna) działają poprzez zwiększone wydalanie glukozy z moczem. Leki kombinowane łączą różne mechanizmy działania, poprawiając skuteczność terapii przy mniejszej liczbie tabletek.
Glukometry to podstawowe urządzenia umożliwiające samodzielne monitorowanie poziomu glukozy we krwi. Nowoczesne glukometry oferują szybkie pomiary (3-5 sekund), pamięć wyników oraz możliwość przesyłania danych do aplikacji mobilnych. Paski testowe muszą być przechowywane w suchym miejscu, w oryginalnym opakowaniu, z dala od wilgoci i światła słonecznego.
Systemy ciągłego monitorowania glukozy (CGM) rewolucjonizują codzienną kontrolę cukrzycy. Umożliwiają śledzenie trendów glikemicznych bez konieczności częstego nakłuwania palca. Popularne systemy to FreeStyle Libre czy Dexcom, które oferują alarmy przy nieprawidłowych poziomach cukru.
Wkłuwacze automatyczne z regulowaną głębokością nakłucia oraz jednorazowe lancety zapewniają komfort podczas pobierania kropli krwi. Peny insulinowe zastępują tradycyjne strzykawki, oferując większą precyzję dawkowania. Igły do penów dostępne są w różnych rozmiarach (4-12mm), dostosowanych do budowy ciała pacjenta.
Prawidłowa dieta stanowi fundament skutecznej kontroli cukrzycy. Podstawą jest regularne spożywanie posiłków o stałych porach, co pomaga utrzymać stabilny poziom glukozy we krwi. Kluczowe znaczenie ma zrozumienie indeksu glikemicznego produktów - im niższy indeks, tym wolniej glukoza przedostaje się do krwi, co ułatwia kontrolę glikemii.
Diabetycy powinni sięgać po produkty pełnoziarniste, warzywa o niskim indeksie glikemicznym, chude mięso i ryby. Należy ograniczyć:
Regularna aktywność fizyczna poprawia wrażliwość na insulinę i wspomaga kontrolę glikemii. Suplementy diety zawierające chrom, cynamon czy kwas alfa-liponowy mogą dodatkowo wspierać metabolizm glukozy, jednak zawsze należy skonsultować ich stosowanie z lekarzem.
W Polsce funkcjonuje rozbudowana sieć centrów diabetologicznych oferujących kompleksową opiekę. Narodowy Fundusz Zdrowia finansuje programy edukacyjne dla diabetyków, które obejmują szkolenia z samokontroli, zasad żywienia i technik podawania insuliny.
Współczesne technologie oferują diabetykom wiele możliwości:
Kluczowa jest regularna współpraca z zespołem medycznym obejmującym diabetologa, dietetyka i pielęgniarkę edukacyjną. Przygotowanie do wizyt kontrolnych, prowadzenie dzienniczka pomiarów oraz aktywne uczestnictwo w grupach wsparcia znacząco poprawia jakość życia z cukrzycą.
